شب یلدا ؛ بهانه ای برای نشستن پای صحبت بزرگان

شب یلدا ؛ بهانه ای برای نشستن پای صحبت بزرگان

در گذشته های دور ، آیین ‌هایی در شب یلدا برگزار می ‌شد که یکی از آنها جشن شبانه و بیداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشید زمستانی بود. جشنی که از لازمه ‌های آن ، حضور کهنسالان و بزرگان خانواده ، به نماد کهنسالی خورشید در پایان پاییز بوده است و همچنین خوراکی های فراوان برای بیداری دراز مدت که همچون انار و هندوانه و سنجد ، به رنگ سرخ خورشید باشند.

دیر زمانی است که ایرانی ها و حتی برخی دیگر از جوامع ، در آغاز فصل زمستان مراسمی بر پا می کنند که در میان اقوام مختلف ، نام ها و انگیزه ‌های متفاوتی دارد. در ایران و سرزمین های هم فرهنگ مجاور ، از شب آغاز زمستان با نام "شب چله" یا همان "شب یلدا" نام برده می شود که همزمان با شب انقلاب زمستانی است.

 

با دیوان حافظ در شب یلدا...

مردم دیوان اشعار لسان الغیب را با نیت بهروزی و شادکامی می گشایند و فال دل خویش را از او طلب می کنند. در برخی دیگر از نقاط ایران نیز شاهنامه خوانی رواج دارد. نقل خاطرات و قصه گویی پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها نیز یکی از مواردی است که یلدا را برای خانواده ایرانی دلپذیرتر می کند اما همه این ها ترفندهایی است تا خانواده ها دور هم جمع شوند و بلندترین شب سال را با شادی و صفا سحر کنند.

هنداونه خوری از قلم نمی افتد...

در سراسر ایران زمین ، جایی را نمی یابید که خوردن هندوانه در شب یلدا جزو آداب و رسوم آن نباشد.

در نقاط مختلف ایران ، انواع تنقلات و خوراکی ها به تبع محیط و سبک زندگی مردم منطقه مصرف می شود اما هندوانه میوه ای است که هیچ گاه از قلم نمی افتد ، زیرا عده زیادی اعتقاد دارند که اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند در سراسر چله بزرگ و کوچک یعنی زمستانی که در پیش دارند سرما و بیماری بر آنها غلبه نخواهد کرد.

مردم شیراز در شب یلدا به شب زنده داری می پردازند و بعضی نیز بسیاری از دوستان و بستگان خود را دعوت می کنند.

آنها در این شب سفره ای می گسترانند که بی شباهت به سفره هفت سین نوروز نیست و در آن آینه و قاب عکس حضرت علی (ع) را جای می دهند. انواع و اقسام آجیل و تنقلاتی چون نخودچی ، کشمش ، حلوا شکری ، رنگینک ، خرما و میوه هایی چون انار ، به و به خصوص هندوانه خوراکی های این شب را تشکیل می دهند.

در آذربایجان مردم هندوانه چله (چیله قارپوزی) می خورند و باور دارند که با خوردن هندوانه لرز و سوز و سرما به تن آنان تاثیری ندارد.

در اردبیل رسم است که مردم چله بزرگ را قسم می دهند که زیاد سخت نگیرد و معمولا گندم برشته (قورقا) و هندوانه و سبزه و مغز گردو و نخودچی و کشمش می خورند.

در گیلان هندوانه را حتما فراهم می کنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد.

"آوکونوس" یکی دیگر از میوه هایی است که در منطقه گیلان در شب یلدا رواج دارد و به روش خاصی تهیه می شود. در فصل پاییز ، ازگیل خام را در خمره می ریزند ، خمره را پر از آب می کنند و کمی نمک هم به آن می افزایند و در خم را می بندند و در گوشه ای خارج از هوای گرم اطاق می گذارند. ازگیل سفت و خام ، پس از مدتی پخته و آبدار و خوشمزه می شود. آوکونوس ازگیل در اغلب خانه های گیلان تا بهار آینده یافت می شود و هر وقت هوس کنند ، ازگیل تر و تازه و پخته و رسیده و خوشمزه را از خم بیرون می آورند و آن را با گلپر و نمک در سینه کش آفتاب می خورند.

دکتر محمود روح الامینی ، روایت جالبی از یلدای مردم کرمان ذکر می کند.

بنا به روایت وی ، مردم کرمان تا سحر انتظار می کشند تا از قارون افسانه ای استقبال کنند. قارون در لباس هیزم شکن برای خانواده های فقیر تکه های چوب می آورد. این چوب ها به طلا تبدیل می شوند و برای آن خانواده ، ثروت و برکت به همراه می آورند.

یلدای زرتشتیان...

جمشید کیومرثی ، مردم شناس زرتشتی درباره یلدا می گوید: نزد ایرانیان ، زمستان به دو چله کوچک و بزرگ تقسیم می شود. چله بزرگ از اول دی تا 10 بهمن و از 10 بهمن به بعد را چله کوچک می گویند. یلدا ، شب نخست چله بزرگ است.

بنا به روایت وی ، زرتشتیان در این شب جشن می گیرند و "فدیه" می دهند.

فدیه ، سفره ای است که در هر خانه گسترده می شود و در آن خوراکی های مرسوم شب یلدا چیده می شود.

زرتشتیان در این شب دعایی به نام "نی ید" را می خوانند که دعای شکرانه نعمت است. خوراکی هایی که در این جشن مورد استفاده قرار می گیرند ، گوشت و 7 میوه خشک شده خام (لورک) را شامل می شوند.

آشوریان ایران نیز در جشن یلدا با سایر اقوام ایرانی شریک هستند.

آلبرت کوچویی ، رئیس سابق انجمن آشوریان تهران می گوید: ما معتقدیم یلدا ، سنت دیرینه آشوری است. یلدا یعنی تولد و آشوری ها معتقدند به دلیل نزدیکی عید میلاد مسیح و شب یلدا ، آشوری ها بعد از مسیحیت ، یلدا را به عنوان شب تولد مسیح جشن می گرفتند ولی بعدها به علت تغییراتی که در گاهشماری ها پیش آمد و سال های کبیسه را هم محسوب کردند ، این تاریخ تغییر کرد و شب یلدا 3 روز عقب تر آمد و ما این سال ها در 4 دی ، میلاد مسیح را جشن می گیریم.

وی می افزاید: آشوریان نیز در شب یلدا آجیل مشکل گشا می خرند و تا پاسی از شب را به شب نشینی و بگو بخند می گذرانند و در خانواده های تحصیل کرده آشوری تفال با دیوان حافظ نیز رواج دارد.

یلدا در روسیه...

 

یلدا که جشنی ایرانی است در کشور همسایه شمالی ما یعنی روسیه نیز رواج دارد.

دکتر داریوش کیانی هفت لنگ ، مدیر سازمان اسناد ملی ایران درباره برگزاری یلدا در روسیه چنین روایت می کند: این جشن در روسیه نیز از دیر باز ، از روزگاری که هنوز مسیحیت به آن جا راه نیافته بود ، به مدت 12 روز پر سرور و پر آئین با آداب ویژه ای برگزار می شده است و گویا هنوز هم در میان دهقانان و روستاییان معمول است.

وی ادامه می دهد: در روسیه جشن یلدا ، عید سالانه دهقانان و روستاییان بود. پختن نان شیرینی محلی به صورت موجودات زنده ، بازی های محلی گوناگون ، کشت و بذر پاشی به صورت تمثیلی و بازسازی مراسم کشت ، پوشانیدن سطح کلبه با چربی ، گذاشتن پوستین روی نرده پنجره ها ، آویختن پشم از سقف ، پاشیدن گندم به محوطه حیاط ، ترانه خوانی و رقص و آواز و مهم تر از همه قربانی کردن جانوران از آیین های ویژه این جشن بوده و هست. یکی دیگر از آیین های شب های جشن ، گرفتن فال بود و پیشگویی رویدادهای احتمالی سال آینده. همین آیین ها در روستاهای ایران نیز کم و بیش به چشم می خورد که نشان از همانندی جشن یلدا در ایران و روسیه دارد.

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد